Ανία

Στη Σοβιετική Ένωση πριν λίγα χρόνια, όταν μεσουρανούσε ο υπαρκτός σοσιαλισμός, σ’ ένα εργοστάσιο κάθε μέρα οι εργάτες φορούσαν την ομοιόμορφη φόρμα τους κι έπιαναν τη δουλειά. Ίση μεταχείριση, ίσες ευκαιρίες. Το εργοστάσιο έβγαζε βίδες. Κανείς δε γνώριζε ακριβώς γιατί. Στο τελικό στάδιο το προϊόν δεν έβγαινε από το εργοστάσιο, έπεφτε σε μυστικό χυτήριο και το “νέο” μετάλλευμα έμπαινε ξανά στον κύκλο παραγωγής. Το κράτος έδινε δουλειά και ψωμί στο λαό τρώγοντας τα σωθικά του. Ο λαός δεμένος, χέρια-πόδια, με μάτια κλεισμένα γύριζε το απάνθρωπο μαγγανοπήγαδο της καθημερινής ανίας.

Ίσως πιο πολύ αυτή να γκρέμισε, έτσι αναπάντεχα, την άσειστη αυτοκρατορία.

Η ιστορία, βέβαια, ούτε αρχίζει ούτε σταματά εδώ. Σημερινοί μελετητές αποδίδουν την κατάρρευση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην νευρωτική ανία των υπηκόων της.

Στις βιομηχανοποιημένες σημερινές κοινωνίες η μακρά ανεργία των νέων και η πρόωρη συνταξιοδότηση των ωρίμων, δημιουργούν μια χρόνια ανία, που ξεσπά σε πράξεις αλόγιστης βίας ή βαρύθυμης απραξίας.

Ο Dostoyevsky και ο Baudelaire, γράφει ο Ευδοκίμωφ, έλεγαν ότι ο κόσμος θα χαθεί, όχι εξαιτίας των πολέμων, αλλ’ απ’ αυτή την ανυπόφορη γιγαντιαία ανία, όταν από το χασμουρητό, μεγάλο όσο και ο κόσμος, θα βγει ο διάβολος.

Ο άνθρωπος αρρωσταίνει από ανία και όχι μόνο όταν δε δουλεύει. Καμιά φορά και το αντίθετο. Οι ακατανόητες επιθέσεις με εκρηκτικά φανερώνουν αυτή τη σκοτεινή πλευρά του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου οικονομικού θαύματος. Ίσως, όπως έχει γραφεί, “η χειρότερη κατάσταση από τη μη επίτευξη των στόχων είναι να τους πετύχει κανείς όλους”. Μόνο που τότε θα φταίνε οπωσδήποτε οι στόχοι.

Τα αδιέξοδά μας είναι μεταφυσικά και δεν μπορούμε να ξεφύγουμε με φυσικές διεξόδους.

Ο άνθρωπος, που είναι “μοναδικός στην τάση του να ανιά”, ζητά να γλυτώσει από το καθημερινό κάτεργο. Αλλά, όπως γράφει ο Εξυπερύ στη “Γη των ανθρώπων”, “το κάτεργο δε βρίσκεται εκεί που δίνονται κασμαδιές. Δεν υπάρχει υλική φρικαλεότης. Το κάτεργο βρίσκετ’ εκεί που δίνονται κασμαδιές, που δεν έχουν νόημα”.

Στο εργοστάσιο της πρώην Σοβιετικής Ενώσεως, το αίσθημα φρίκης, που δημιουργείται, δεν προέρχεται από τη ρουτίνα της εργασίας, πράγμα που συμβαίνει με τις περισσότερες εργασίες και τους τρόπους που βγάζουμε τελικά το ψωμί μας, αλλά επειδή πρόκειται για μια εργασία άχρηστη. Ένα ψέμα, που στήριζε την απάτη του Κόμματος.

Στην πραγματικότητα η ανία γεννιέται απ’ τα πολλά ψέματα που έχει πει ο καθένας στον εαυτό του, απ’ τις ατέλειωτες δικαιολογίες, που επιστρατεύει, για να γυαλίζει το είδωλό του. Γι’ αυτό και οι πιο ανιαροί συνομιλητές είναι αυτοί που συνεχώς για κάτι δικαιολογούνται.

Από την άλλη μεριά, όσο πιο καλοστημένη είναι η εικόνα του εαυτού μας, τόσο πιο στενό και απομονωμένο το κελί της αυτοφυλάκισής μας. Η εισόρμηση της ανίας αναπόφευκτη.

Στα γερμανικά η ανία αποδίδεται με τη λέξη Langweile, που σημαίνει κατά λέξη “μεγάλο χρονικό διάστημα”, χωρίς παρελθόν και δίχως μέλλον, που δημιουργεί απελπισία και αποστροφή, σ’ ένα χρόνο κενό και ακίνητο.

Αλλά η ανία, αίσθημα διαχρονικό και πανανθρώπινο, δε φαίνεται να προκαλείται τόσο από εξωτερικές καταστάσεις. Αυξάνει όσο ο άνθρωπος φεύγει απ’ αυτό που “οφείλει” και ρίχνεται ακράτητος σ’ ό,τι “επιθυμεί”. Ύστερα έρχεται ο κορεσμός, η πλήξη, για να εξελιχθεί σε “άκαρπη θλίψη”.

Στα πνευματικά βιβλία κι αγωνίσματα η ανία συγγενεύει με το πρώτο από τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα, την ακηδία. Ίσως και να γεννιέται απ’ αυτή, την αφροντισιά, τη χρόνια αμέλεια, τη μακριά απροετοιμασία, την αποθάρρυνση, τη “χυδαία μελαγχολία”.

Η ακηδία ναρκώνει και παροπλίζει τις δυνάμεις της ψυχής και ύστερα ξεσηκώνει εναντίον της όλα μαζί τα άλλα πάθη. Γι’ αυτό απ’ όλα είναι το βαρύτερο. Έπειτα ο νους σκοτίζεται, επειδή ο σκοτασμός του, όπως λέει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος, προέρχεται από την οκνηρία και την ανελεημοσύνη.

Ας το καλοεξετάσουμε, οι δύο αυτές αιτίες ίσως να ευθύνονται ουσιαστικά και για την αυξανόμενη ανία του πολιτισμένου κόσμου, που τις ευνοεί.

Στον τόπο όπου ανθίζει η προσπάθεια για την προσέγγιση του θελήματος του Θεού και την προσφορά στο συνάνθρωπο, είναι δύσκολο να φυτρώσουν τα βασανιστικά ζιζάνια της ανίας. Οι εντολές για την αγάπη στο Θεό και στον άνθρωπο δεν φανερώνουν μόνο το δρόμο για να κερδίσουμε τη μέλλουσα ζωή, αλλά και για να ζήσουμε αληθινά δημιουργικά, να ευτυχήσουμε στην παρούσα, όπως περίτρανα καταφαίνεται στη ζωή των αγίων.

Τη λύση του δράματος της ανίας, που εμφανίζεται και όταν τίποτε εξωτερικό δεν τη δικαιολογεί, δεν μπορούμε τελικά να την περιμένουμε απ’ έξω. Από μέσα μας φωτίζουμε τα εξωτερικά πράγματα, ακόμη και τα πιο μαύρα.

Από την ψυχή μας μπορούμε να μάθουμε γιατί αξίζει ο καθένας μας να κοπιάζει, να ελπίζει, να ζει.

Ύστερα έχουμε να καταθέσουμε πρώτοι εμείς το ένα ή τα πολλά τάλαντά μας στην τράπεζα της χάριτος του Θεού και να κρατάμε τις λαμπάδες μας αναμμένες από τη φλόγα της Θείας Αγάπης.

γ.