Το αριστούργημα της Δημιουργίας

0
1241
Εκτύπωση Εκτύπωση
1 αστέρι2 αστέρια3 αστέρια4 αστέρια5 αστέρια (2 ψήφοι, μέσος όρος: 3.00 από 5)
Loading...

«Νοῦς ὁρᾶ καί νοῦς ἀκούει»
(Επίμαρχος, 540-450 π.Χ.)

Το βουνό, η θάλασσα, τα πράσινα φύλλα του δέντρου, το κελάηδισμα των πουλιών, το άρωμα των λουλουδιών, η δροσερή αύρα, γενικά ό,τι βλέπουμε, ό,τι ακούμε, ό,τι οσφραινόμαστε, ό,τι αγγίζουμε, ό,τι γευόμαστε,… αυτό πού αποκαλούμε αισθητή πραγματικότητα.

Και πώς ξέρουμε ότι όλα αυτά υπάρχουν;

Μα, μας το λένε οι αισθήσεις μας.

Και πως το λένε οι αισθήσεις μας;

Με σήματα ̇ ηλεκτροχημικά σήματα που στέλνουν στον εγκέφαλο.

Η πραγματικότητά μας οικοδομείται στον εγκέφαλο από ηλεκτροχημικά σήματα!

Και πόσο ακριβής είναι αυτή η αντίληψη της πραγματικότητας;

Καθόλου ακριβής θα λέγαμε ̇ ή μάλλον πολύ διαφορετική απ’ την αντικειμενική πραγματικότητα!

Εκεί έξω υπάρχουν ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες, στοιχειώδη σωμάτια, ηλεκτρόνια που αλλάζουν ενεργειακές καταστάσεις, άτομα και μόρια που κινούνται αδιάκοπα, δυνάμεις, ενέργεια…

Εκεί έξω τα φύλλα των φυτών δεν είναι πράσινα! Απλώς απορροφούν κατά προτίμηση τα άλλα «χρώματα» και αντανακλούν αυτό το τμήμα φωτός, που δίνει στον εγκέφαλό μας την αίσθηση τού πράσινου. Εκεί δεν υπάρχουν ήχοι ̇ υπάρχουν πυκνώματα και αραιώματα τού αέρα πού διεγείρουν τα ακουστικά μας αισθητήρια, τα οποία και στέλνουν ανάλογα σήματα στον εγκέφαλο. Εκεί έξω δεν υπάρχει ζεστό και κρύο ̇ υπάρχουν μόρια πού έχουν μεγαλύτερη ή μικρότερη κινητικότητα. Ακόμη και το σχήμα και η υφή των αντικειμένων είναι ένα ξεγέλασμα των αισθήσεων ̇ ακόμη και τα πιο πυκνά υλικά κατά 99.9999…% είναι κενός χώρος, όπου κυριαρχούν δυνάμεις μεταξύ αόρατων στοιχειωδών σωματιδίων.

Βλέπουμε όχι τα ίδια τα αντικείμενα, αλλά το φως πού αντανακλούν ή εκπέμπουν (γι’ αυτό στο σκοτάδι δεν μπορούμε να δούμε). Ο φακός τού ματιού μας εστιάζει το φως στον αμφιβληστροειδή με την εκπληκτική διάταξη από φωτοϋποδοχείς (κωνία και ραβδία), πού μετατρέπουν τα οπτικά ερεθίσματα σε ηλεκτρικά και τα μεταφέρουν μέσω πολύπλοκων νευρωνικών διαδρομών στο πίσω μέρος τού εγκεφάλου, στον οπτικό φλοιό [1]. Εκεί γίνεται μία εκπληκτική σύνθεση των ηλεκτρικών σημάτων σε κατανοητές τρισδιάστατες έγχρωμες κινούμενες εικόνες. Ποιος είπε ότι βλέπουμε με τα μάτια;

Στον εγκέφαλό μας είναι πού δημιουργείται η αίσθηση των χρωμάτων, των ήχων, των οσμών ̇ εκεί και όχι έξω (!) κατοικεί η πραγματικότητα (η δική μας, προσωπική πραγματικότητα), το υπέροχο αποτέλεσμα της επεξεργασίας αναρίθμητων ερεθισμάτων. Παραφράζοντας το γνωμικό τού αρχαίου ποιητού Επίχαρμου θα λέγαμε ότι ο εγκέφαλος βλέπει, ο εγκέφαλος ακούει, ο εγκέφαλος οσφραίνεται ̇ ναι, τη νοστιμιά των φαγητών δεν την αντιλαμβάνεται η γλώσσα ή ο φάρυγγας, αλλά ο εγκέφαλος ! [2]

Το πολυπλοκότερο δημιούργημα στο σύμπαν.

Τοποθετημένος στο ψηλότερο σημείο τού σώματος, προστατευμένος και απομονωμένος στο σκοτάδι του κρανιακού θόλου ο εγκέφαλός μας έχει αναλάβει ανάμεσα στα άλλα υψηλά καθήκοντά του και την πρόκληση, να δώσει στη νόησή μας μια κατανοητή και φιλάνθρωπη εικόνα για τον έξω κόσμο, με βάση τα άπειρα σήματα με τα οποία τον βομβαρδίζουν τα αισθητήριά μας.

Με κάπου 100 δισεκατομμύρια (περισσότερα από τα άστρα του γαλαξία) νευρώνες (νευρικά κύτταρα, διπλανό σχήμα), το καθένα συνδεδεμένο με χιλιάδες άλλα σε ένα σύνολο κάπου 100 τρισεκατομμυρίων νευρικών συνδέσεων (συνάψεων) [3], ο εγκέφαλός μας αποτελεί το πολυπλοκότερο δημιούργημα στο σύμπαν [4]. Εάν οι νευρώνες ενός και μόνον ανθρωπίνου εγκεφάλου τοποθετούνταν στη σειρά, θα περιτύλιγαν δύο φορές τη γη [3]! Εάν θέλαμε να χαρτογραφήσουμε τον εγκέφαλο αφιερώνοντας μόλις ένα δευτερόλεπτο σε κάθε μοριακό διακόπτη, σε κάθε σύναψη, θα χρειαζόμαστε 4 δισεκατομμύρια χρόνια. Και θα ήταν ίσως πιο εύκολο να απαριθμήσουμε τα άτομα τής ύλης πού υπάρχουν στο σύμπαν, παρά τις δυνατές δυναμικές καταστάσεις στις οποίες μπορεί να βρεθεί ο εγκέφαλος ! [4]

Και τα νευρωνικά δίκτυα πού μεταφέρουν τα ερεθίσματα στον εγκέφαλο είναι ασύγκριτα. Έχουμε εκατομμύρια απολήξεις στο εξωτερικό τού σώματός μας, οι οποίες αντιλαμβάνονται ελαχιστότατες μεταβολές στο φως, στους ήχους, στις δονήσεις, στην αφή, στις οσμές, στην πίεση και τη θερμοκρασία. Υπάρχει δε ένας γαλαξίας νευρωνικών δικτύων, πού μεταφέρουν τις πληροφορίες από το περιβάλλον προς τον εγκέφαλο, με ταχύτητες πού φθάνουν μερικές φορές τα 430 χλμ/ώρα, για να σχηματίσουν μία δονούμενη ηλεκτρική ορχήστρα. Και ο εγκέφαλος συνταιριάζει αθόρυβα τρισεκατομμύρια «νότες» κάθε δευτερόλεπτο τής ζωής μας σε μια μεγαλειώδη σύνθεση, πού μάς πληροφορεί μέ τρόπο κατανοητό για τη μεταβαλλόμενη πραγματικότητα που μας περιβάλλει.

«… πολλὰ ἀπεσιώπησεν, τὸν ἡμέτερον νοῦν γυμνάζουσα πρὸς ἐντρέχειαν (ευστροφία)».

Το βουνό, η θάλασσα, τά πράσινα φύλλα τού δέντρου, το κελάηδισμα των πουλιών, το άρωμα των λουλουδιών, η δροσερή αύρα, …

Όλα αυτά είναι απεικονίσεις τού έξω κόσμου, πού δημιουργεί το μυαλό μας. Δεν είναι η πραγματικότητα ή μάλλον είναι μία φιλάνθρωπη απεικόνιση τής πραγματικότητας, πού μάς βοηθά να ζούμε και να δημιουργούμε σ ̓ ένα περιβάλλον απείρου πολυπλοκότητας, και να απολαμβάνουμε το κάλλος τής δημιουργίας χωρίς να χανόμαστε στην απειρία των δομικών της συστατικών.

Εάν ήταν δυνατό να έχουμε ένα εκατομμύριο φορές υψηλότερη ευκρίνεια όρασης, τότε ο κόσμος θα ήταν πολύ διαφορετικός. Δεν θα βλέπαμε βουνά και θάλασσες, ούτε δέντρα ούτε κτίρια ̇θα βλέπαμε παντού άτομα και μόρια άλλοτε πυκνά άλλοτε αραιά, άλλοτε οργανωμένα άλλοτε κινούμενα ακανόνιστα. Θα χρειαζόταν τότε άπειρη διανοητική προσπάθεια για να αντιληφθούμε τα πρόσωπα, τα αντικείμενα, την τροφή, ένα όχημα ή ένα σαρκοβόρο ζώο πού πλησιάζει απειλητικά προς το μέρος μας κ.ο.κ.

Όμως τώρα, διά τής βίας διακρίνουμε ένα κόκκο σκόνης. Εν τούτοις έχουμε την ικανότητα να κάνουμε λογικούς συνειρμούς και να κατασκευάζουμε όργανα που μας αποκαλύπτουν ότι αυτός ο κόκκος άμμου περιέχει 10¹⁸ (1.000.000.000.000.000.000) άτομα.

«…Πολλὰ ἀπεσιώπησεν, τὸν ἡμέτερον νοῦν γυμνάζουσα πρὸς ἐντρέχειαν (ευστροφία)», γράφει ο Μ. Βασίλειος (ΕΠΕ 4, 72-4), σχολιάζοντας τη λιτή αφήγηση του βιβλίου της Γενέσεως. Η άπειρη Σοφία του Θεού πολλά έκρυψε και από τις αισθήσεις μας, όχι μόνο για να μας προστατεύσει, αλλά και για να γυμνάσει τον εγκέφαλό μας, το υπέροχο δώρο με το οποίο μας προίκισε, προς ευστροφία.

Επίμετρο

Και δεν προβληματιστήκαμε ακόμη για το τι σχέση έχεχι αυτό που αποκαλούμε νοημοσύνη με τον εγκέφαλο. Και είναι και όλες αυτές οι ουτοπικές προσδοκίες της ανάγνωσης και αντιγραφής των περιεχομένων του εγκεφάλου, της δημιουργίας τεχνητής νοημοσύνης κ.ο.κ.

Ελπίζουμε να αναφερθούμε σε μερικά απ’ αυτά τα θέματα σε μελλοντικά άρθρα, όχι ως ειδήμονες αλλά ως… νοήμονες.

Βασ. Πετρουλέα,
Δρ. Φυσικού, τ. δ/ντή ερευνών Ε.Κ.Ε.Φ.Ε «Δημόκριτος»

από το περιοδικό «Η Δράση μας»
τεύχ. Οκτωβρίου 2017


[1] «Ανατομική & γνωσιολογία της όρασης», Σ. Μανουσέλης, http://www.efsyn.gr/arthro/anatomiki-gnosiologia-tis-orasis

[2] “Sweet and bitter taste in the brain of awake behaving animals”, Charles S. Zuker et al., Nature, 527, 512-515, 2015.

[3] “The human brain is the most complex structure in the universe”, http://www.independent.co.uk

[4] “Complexity of Our Brain”, https://www.psychologytoday.com/blog/iage/201402/complexity-our-brain

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ